Umowa o pracę – ile godzin należy przepracować?

Umowa o pracę to jeden z najczęściej wybieranych rodzajów zatrudnienia w Polsce, który zapewnia pracownikom stabilność i ochronę prawną. Niemniej jednak, zrozumienie zasad czasu pracy, wymiaru godzin oraz przysługujących praw może być wyzwaniem. W tym artykule przedstawimy szczegółowe informacje dotyczące godzin pracy na podstawie umowy o pracę, norm czasu pracy oraz zasad wynagradzania za nadgodziny.

Co to jest czas pracy?

Zgodnie z Kodeksem pracy, czasem pracy jest okres, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w miejscu pracy lub w innym wskazanym miejscu. Obejmuje on czas od momentu stawienia się w pracy do zakończenia obowiązków, z wyłączeniem dojazdu do miejsca pracy i powrotu. Warto podkreślić, że czas pracy nie zawsze oznacza faktyczne wykonywanie obowiązków – może także obejmować okresy gotowości do pracy.

Podstawowe normy czasu pracy określają, że pracownik zatrudniony na pełny etat nie powinien pracować więcej niż 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Okres rozliczeniowy, w którym uśrednia się czas pracy, nie może przekraczać 4 miesięcy, choć w niektórych przypadkach może być wydłużony.

Jak obliczyć wymiar czasu pracy?

Wymiar czasu pracy to liczba godzin, które pracownik musi przepracować w danym okresie rozliczeniowym. Oblicza się go według następującego schematu:

• Mnożymy 40 godzin przez liczbę tygodni w okresie rozliczeniowym.
• Dodajemy 8 godzin za każdy dzień roboczy przypadający poza pełnymi tygodniami.
• Odejmujemy 8 godzin za każde święto, które przypada w dniu innym niż niedziela.

Przykładowo, w styczniu 2025 roku, który obejmuje 21 dni roboczych i dwa święta, wymiar czasu pracy wynosi 168 godzin (4 tygodnie × 40 godzin + 3 dni × 8 godzin – 16 godzin za święta).

Jakie systemy czasu pracy można stosować?

Pracodawcy mogą stosować różne systemy czasu pracy, które są dostosowane do specyfiki działalności. Oto najpopularniejsze z nich:

Podstawowy system czasu pracy

To najczęściej stosowany system, w którym dobowy wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin, a tygodniowy – 40 godzin. Okres rozliczeniowy w tym systemie nie może przekroczyć 4 miesięcy.

Równoważny system czasu pracy

W tym systemie możliwe jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin, pod warunkiem skrócenia czasu pracy w innych dniach. System ten jest często stosowany w zawodach wymagających dłuższych zmian, takich jak ochrona mienia czy straż pożarna.

System pracy w ruchu ciągłym

Ten system jest stosowany w zakładach, gdzie praca nie może być przerywana, np. w produkcji. Umożliwia przedłużenie tygodniowego wymiaru czasu pracy do 43 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 tygodni.

System pracy weekendowej

Pracownik pracuje wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta, a dobowy wymiar czasu pracy może wynosić maksymalnie 12 godzin.

Co przysługuje za pracę w godzinach nadliczbowych?

Praca w godzinach nadliczbowych to czas pracy przekraczający normę dobową (8 godzin) lub tygodniową (40 godzin). Jest ona dopuszczalna jedynie w wyjątkowych sytuacjach, takich jak akcje ratownicze lub szczególne potrzeby pracodawcy. Za pracę w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługuje:

• Normalne wynagrodzenie za każdą przepracowaną godzinę.
• Dodatek w wysokości 50% lub 100% wynagrodzenia, w zależności od okoliczności.
• Czas wolny w wymiarze równym liczbie przepracowanych godzin (na wniosek pracownika) lub o połowę wyższym (bez wniosku pracownika).

Warto pamiętać, że praca nadliczbowa jest limitowana – w skali roku nie może przekroczyć 150 godzin, chyba że pracodawca ustali inny limit w umowie o pracę.

Jakie są przerwy i odpoczynki w pracy?

Pracownikowi przysługuje prawo do odpoczynku dobowego (co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w ciągu doby) oraz tygodniowego (co najmniej 35 godzin, obejmującego niedzielę). Ponadto, jeśli dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do 15-minutowej przerwy wliczanej do czasu pracy.

Przerwy dla młodocianych

Pracownicy młodociani mają prawo do 30-minutowej przerwy, jeśli ich dobowy wymiar czasu pracy przekracza 4,5 godziny. Przerwa ta jest wliczana do czasu pracy.

Przerwy w pracy monotonnej

W przypadku pracy monotonnej lub wykonywanej w ustalonym tempie, pracodawca jest zobowiązany wprowadzić dodatkowe przerwy wliczane do czasu pracy.

Jak wygląda czas pracy w 2025 roku?

W 2025 roku wymiar czasu pracy wynosi 1992 godziny, co przekłada się na 249 dni pracujących i 116 dni wolnych od pracy. Warto zwrócić uwagę na miesiące, w których liczba godzin pracy jest najwyższa (lipiec i październik – 184 godziny) oraz najniższa (listopad – 144 godziny).

Poniżej przedstawiamy tabelę z wymiarem czasu pracy w 2025 roku:

Jak wygląda czas pracy na część etatu?

Pracownicy zatrudnieni na niepełnym etacie mają wymiar czasu pracy obliczany proporcjonalnie do pełnego etatu. Przykładowo, jeśli w danym miesiącu pełny etat wynosi 160 godzin, to:

• Na 1/2 etatu pracownik przepracuje 80 godzin.
• Na 3/4 etatu – 120 godzin.
• Na 4/5 etatu – 128 godzin.

Dzięki temu możliwe jest dostosowanie czasu pracy do indywidualnych potrzeb pracownika.

Co warto zapamietać?:

• Podstawowe normy czasu pracy w Polsce: maksymalnie 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo, z okresem rozliczeniowym do 4 miesięcy.
• Wymiar czasu pracy oblicza się jako 40 godzin razy liczba tygodni w okresie rozliczeniowym, z dodatkowymi godzinami za dni robocze i odjęciem godzin za święta.
• Praca w godzinach nadliczbowych wymaga wynagrodzenia normalnego oraz dodatków 50% lub 100%, a roczny limit nadgodzin wynosi 150 godzin.
• W 2025 roku wymiar czasu pracy wynosi 1992 godziny, co przekłada się na 249 dni roboczych i 116 dni wolnych.
• Pracownicy na część etatu mają wymiar czasu pracy obliczany proporcjonalnie do pełnego etatu, np. 80 godzin na 1/2 etatu.